Ayurvedic management overview for major Infectious Diseases, including:Fever of Unknown Origin (FUO), Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS), Pneumonia, Urinary Tract Infection (UTI), Cellulitis, Subacute Bacterial Endocarditis (SBE)

Ayurvedic management overview for major Infectious Diseases, including:

  • Fever of Unknown Origin (FUO)

  • Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS)

  • Pneumonia

  • Urinary Tract Infection (UTI)

  • Cellulitis

  • Subacute Bacterial Endocarditis (SBE)

Each disease is explained with Ayurvedic correlation, Samprāpti, Chikitsā Sūtra, important formulations, and classical references.


🔶 1. Fever of Unknown Origin (FUO)


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Antrikajvara, Dāruṇajvara, Āgnimandya janya jvara, Viṣamajvara

  • Source: Charaka Cikitsā Sthāna 3, Mādhava Nidāna – Jvara Nidāna


🔹 Samprāpti:

  • Tridoṣa involvement → Agni-dushti, Āma sanchaya → prolonged, irregular fever

  • Often associated with Raktadushti, Srotorodha, Ojakṣaya


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Āmajvareṣu deepanaṁ pācanaṁ laghu bhojanaṁ।” – C.S. Cikitsā 3
“Viṣame jvare tiktakaṁ, sadyasteepyate jvarī।” – Suśruta Cikitsā 6


🔹 Formulations:

  • Amṛtottara kaṣāya, Sudarsana churna, Sannipāta jvara hara lauha

  • Guduchi sattva, Trikatu + Musta

  • Mahāsudarshan ghaṇa, Panchatiktaka ghṛta (if Raktadushti present)

  • Yavagū + Takra in low-grade chronic fevers


🔶 2. Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS)


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Ojakṣaya, Rasakṣaya janya Roga, Rogānubhāva janya Jāṭharagni-mandya, Sannipātika jvara, Rogabāhulyatva


🔹 Samprāpti:

  • Progressive depletion of Ojas, Rasa, Rakta, and Saptadhātus

  • Multiple Rogānubandhas including diarrhea, fever, weight loss, infections


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Ojas tu balaṁ nāma… tan nashyati tādṛśaṁ vikāraiḥ।” – C.S. Sūtra 17
“Rasāyanaiḥ sukhaprāptam alpadoṣaṁ mahatbalam।” – A.H. Uttara 39


🔹 Management:

  1. Āma-pachana, Agni-deepana

  2. Rasāyana therapy – long-term immune support

  3. Santarpana (nourishment) + Ojovardhana


🔹 Formulations:

  • Chyavanaprāsha, Guduchi sattva, Ashwagandhādi churna, Shatavari kalpa

  • Makardhvaja, Abhraka bhasma (sahasraputi)

  • Swarna prashana, Brahma Rasāyana, Amṛta ghṛta


🔶 3. Pneumonia


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Shvāsa-Kāsa Roga, Sannipātaja jvara, Prāṇavāha srotodushti, Urahśūla


🔹 Samprāpti:

  • Kapha + Pitta dominance → Śleṣma accumulation, Raktadushti, Urahśūla, high fever, kāsa


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Jvaraḥ śvāsaḥ kāsaśca pitta-kaphasamutthitāḥ।” – C.S. Cikitsā 3
“Tikta-kaṭu dravyair jvaraḥ śāmitaḥ” – Suśruta Cikitsā 6


🔹 Formulations:

  • Vāsā ghṛta, Panchatikta kṣaya, Yashtimadhu churna

  • Shringyādi churna, Dashamūla kvātha, Taleesapatradi churna

  • Kanakasava, Pushkaramoolasava


🔹 Supportive Panchakarma:

  • Nasya with Anutaila, Mṛdu virechana, Mridu swedana

  • Dhumapāna, Takra Basti (in chronic pneumonia)


🔶 4. Urinary Tract Infection (UTI)


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Mūtrakṛcchra, Mūtrādaha, Mūtraghāta, Ashmarī (if calculi present)


🔹 Samprāpti:

  • Aggravated Pitta in Mūtrāvaha srotas → inflammation, burning, frequency

  • May involve Kapha–Vāta (retention, pain)


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Mūtrakṛcchre tiktaṁ śītaṁ snehopetaṁ prayojayet।” – A.H. Cikitsā 10
“Truṭi-prahlāda-dāhaḥ syāt mūtrakṛcchre pitta-dustitaḥ” – Mādhava Nidāna


🔹 Formulations:

  • Chandraprabhā vaṭi, Gokṣurādi guggulu, Varunādi kvātha

  • Punarnavādi kwātha, Ikṣumūla kvātha, Ushīra svārasam

  • Chandanasava, Shatāvari ghṛta, Trinapanchamoola kvātha


🔶 5. Cellulitis


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Visarpa (acute spreading inflammation), Raktapitta, Pittaja visarpa, Dushta vrana


🔹 Samprāpti:

  • Pitta–Kapha + Rakta dushti → localized inflammation, swelling, suppuration

  • May progress to Dushta vrana if not treated


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Visarpaḥ pittajaḥ śīghraḥ śīta-kṣāra-katu priyam।” – Suśruta Saṁhitā
“Raktaprasādanaṁ, virechanaṁ, lepaṁ, ghṛtaṁ prayojayet।”


🔹 Formulations:

  • Panchtikta ghṛta, Mahātiktaka ghṛta

  • Sudarshan churna, Triphala guggulu, Nimbādi kwātha

  • Nimba patra lepa, Sarivādi churna, Khadira kaṣāya


🔶 6. Subacute Bacterial Endocarditis (SBE)


🔹 Ayurvedic Correlation:

  • Dūṣita Rakta janya Jvara, Dāruṇajvara, Raktapitta, Vishamajvara

  • Affects Hridaya sthāna, Rakta, Ojas


🔹 Samprāpti:

  • Low-grade bacterial infection → chronic Rakta vitiation, Hridaya srotodushti

  • Leads to fever, fatigue, valvular dysfunction


🔹 Chikitsā Sūtra:

“Hridayaṁ rakta sthānam” – Suśruta Sūtra 30
“Raktaprasādanaṁ, jvaraharaṁ, ojasvardhakaṁ prayojayet।”


🔹 Formulations:

  • Sarvāṅga sundara rasa, Tapyādi loha, Abhraka bhasma

  • Arjuna kṣīrapāka, Pushkaramoola churna, Guduchi sattva

  • Brahma Rasāyana, Amṛta ghṛta, Shatāvari kalpa


🔹 Supportive Measures:

  • Light food, vegetable soups, milk with turmeric

  • Prānāyāma, mental rest, deep breathing


📘 Classical References Summary

Disease Ayurveda Correlation References
FUO Antrika jvara, Dāruṇa jvara C.S. Cikitsā 3, Mādhava Nidāna
AIDS Ojakṣaya, Rasakṣaya A.H. Uttara 39, C.S. Sūtra 17
Pneumonia Tamaka śvāsa, Kāsa jvara Suśruta Cikitsā 6, A.H. Uttara 4
UTI Mūtrakṛcchra A.H. Cikitsā 10, Mādhava Nidāna
Cellulitis Visarpa, Dushta Vrana Suśruta Nidāna 5
SBE Raktapitta, Hridaya dosha jvara C.S. Cikitsā 3, S.S. Sūtra 30

🧪 Ayurvedic + Modern Integration:

  • Guduchi, Turmeric, Nimba, Triphala – Antimicrobial, immunomodulators

  • Guggulu preparations – Effective in chronic inflammatory conditions

  • Clinical evidence (AYUSH, IJAR) supports use of Rasāyana therapy in immune-compromised states like AIDS, FUO


Comments