पटोल: - Trichosanthes dioica

पटोल: - Trichosanthes dioica

"बीजगर्भः प्रतीकश्च कुष्ठहा कासभञ्जनः

पटोलं पाचनं हृद्यं वृष्यं लघ्वग्निदीपनम्

स्निग्धोष्णं हन्ति कासास्रज्वरदोषत्रयक्रिमीन् 

पटोलस्य भवेन्मूलं विरेचनकरं सुखात् 

नालं श्लेष्महरं पत्रं पित्तहारी फलं पुनः

दोषत्रयहरं प्रोक्तं तद्वतिक्ता पटोलिका "

( भा प्र )

 

"पटोलः कटुतिक्तोष्णो रक्तपित्तबलासजित् 

कफकण्डूतिकुष्ठासृग्ज्वरदाहार्तिनाशनः "

( रा नि )

“पटोलपत्रं पित्तघ्नं दीपनं पाचनं लघु 

स्निग्धं वृष्यं तथोष्णञ्च ज्वरकासकृमिप्रणुत् 

पटोलं कफपित्तासृग्ज्वरकुष्ठव्रणापहम् विसर्पनयनव्याधित्रिदोषगरनाशिनौ 

पटोलफलकञ्चेति किञ्चिद्गुणान्तरावुभौ"

(राजवल्लभः)

पटोल: , तिक्तकः ,कटुफलः , कटुकः ,बीजगर्भः , कासभञ्जनः ,कर्कशच्छदः .

गुणाः-

कटुत्वम् । तिक्तत्वम् । उष्णत्वम् । 

सारकत्वम् । 

पित्तवलाशकफकण्डूतिकुष्ठासृग्ज्वर

दाहार्त्तिनाशित्वञ्च । 

पाचनत्वम् । हृद्यत्वम् । वृष्यत्वम् । 

लघुत्वम् । अग्निदीपनत्वम् । स्निग्धत्वम् । 

कासदोषत्रय- क्रिमिनाशित्वञ्च । 

Trichosanthes dioica

Trichosanthes cucumerina 

Family: Cucurbitaceae

 

Bitter snake gourd

Malayalam : കാട്ടു പടോലം Kattu padolam

കയ്പൻ പടവലം Kaipan padavalam

Hindi: कड़वा परवर  

Tamil: கட்டுப்பேய்ப்புதல் Kattuppeypputal

Kannada :ಕಾಕಿಮಂಡಲಿ Kakimandali

Telugu: కాకిదొండ Kakidonda

Parts used: Leaves, fruit and root.  

Medicinal qualities:-

Rasa : Tikta , Katu 

Guna : Laghu , Rooksha 

Veerya : Ushna

Vipaka : Katu

Classical categorization

Charaka Samhita :–

Truptighna 

Trishna Nigrahana 

Sushruta and Vagbhata: -

 Patoladi and Aragvadhadi group of herbs.

uses:-

Varnya 

Avatala (अवातला )

Vrushya 

Rochana 

Deepana 

Useful in:-

itching sensation

skin diseases

Jvara 

 burning sensation

cough, cold

 purifies blood

Root is Sukha virechaka 

Leaves balance Pitta.

Fruit is Tridosha balancing.

Ayurveda medicines with Patola:-

Patolakaturohinyadi Kashayam 

Patolamooladi Kashayam

 Patoladi Ghritam etc.