Random Post

विशाला - Citrullus colocynthis



विशाला - Citrullus colocynthis

"ऐन्द्रीन्द् वारुणी चित्रा गवाक्षी च गवादनी
वारुणी च पराऽप्युक्ता सा विशाला महाफला 
श्वेतपुष्पा मृगाक्षी च मृगैर्वारुर्मृगादनी
गवादनीद्वयं तिक्तं पाके कटु सरं लघु 
वीर्योष्णं कामलापित्तकफप्लीहोदरापहम 
श्वासकासापहं कुष्ठगुल्मग्रन्थिव्रणप्रणुत
प्रमेहमूढगर्भामगण्डामयविषापहम"
( भा प्र )
 
"ऐन्द्री तिक्ता कटुर्लघ्वी कटुपाका विरेचनी 
उष्णवीर्या हरेत् पित्तं कफमेहव्रणकृमीन् 
श्वासकासापचीकुष्ठप्लीहानाहगरोदरम् 
कामलामूढगर्भाश्मग्रन्थिगण्डामयं विषम् "
( कैदेवनिघण्डु )

"इक्ष्वाकुः कटुतुम्बी स्यात्तुम्ब्यलाबूरुभे समे
चित्रा गवाक्षी गोडुम्बा विशालात्विन्द्रवारुणी"

“विशाला कफवातघ्नी मेहकुष्ठहरा सरा ” 
  ( राजवल्लभः)

  विशाला , ऐन्द्री ,चित्रा , चित्रफला,  
 गवाक्षी ,गवादिनी , ऐन्द्रिर्वारु, क्षुद्रफला ,वृषभाक्षी ,वृषादनी 
मृगभक्षा, इन्द्रवारुणी ,चित्रदेवी 
मरुसम्भवा 

Citrullus colocynthis
 Family : Cucurbitacae 

Colocynth ,Bitter cucumber

Malayalam : കാട്ടു വെള്ളരി Kattuvellari 
പേക്കുമ്മട്ടി pekkummatti 
കുറുക്കൻ വെള്ളരി Kurukkan vellari

 Hindi: इन्द्रायन 
Kannada:hara-mekki-kayi  
Tamil: pey-komatti 
Telugu: Chitti-papara 
 Marathi: काडु इन्द्रावनी 

Part used: Fruit, root

*रसपञ्चकं*
रस-तिक्त,कटु; 
गुण- लघु ,रूक्ष, तीक्ष्ण
वीर्य- उष्ण;
विपाक- कटु; 
दोषघ्नता- कफ,पित्त

 Classical categorization

Charaka Samhita:-
Moolini Dravya 
Virechana Dravya 

Sushruta Samhita:-
 Shyamadi Gana, 
 Adhobhagahara

Vagbhata:-
Shyamadi Gana

Uses :-
कामला,पित्त, कफ, प्लीहोदर,
कास,श्वास,कुष्ठ,गुल्म, ग्रंथि ,व्रण,
प्रमेह, मुढ़ गर्भ, आमविकार, 
गंडामय, विष विकार:

Indications :-
Kamala 
Pleeha 
Udara 
Shwasa  
Kasa 
skin diseases
Gulma 
Granthi 
Vrana 
Prameha 
Moodagarbha


Chemical Constituents- 
Fruits and seeds contain glucose and alpha-spinasterol respectively. Pulp contains anti-cancer glycoside alpha-elaterin -2-D-glucopyranoside in addition to alpha- elaterin (cucurbitacin E) and citrullol. Glycosides in fruit composed of elaterin, elatericin B (cucurbitacin 1) and hydroelatericin B (cucurbitacin L). Seed contain fatty acids; seed oil contains triterpene citrullonol. Different parts contain steroidal sapogenins

Formulations:-
Varavisaladi kashayam
( Kalyanaka Kashayam )
Maha Manjishtadi kashayam 
Maha Vishagarbha Tailam
Abhayarishtam
Kalyanaka Ghritam etc.

*वमनगणम्*
मदनमधुकलम्बा निम्ब बिम्बि विशाला 
त्रपुस कुटज मुर्वा देवदालि कृमिघ्नम्
विदुल दहन चित्रा कौशवत्यौ करंज: 
कण लवण वचैला सर्षपाश्च्छर्दनानि
(अ.हृ.सू 15/1)

*विरेचनगणम्*
"निकुम्भकुम्भत्रिफलागवाक्षी स्रुक्शङ्खिनीनीलिनितिल्वकानि
शम्याककम्पिल्लकहेमदुग्धा 
दुग्धं च मूत्रं च विरेचनानि*
(अ.ह्र सू 15/2)

Post a Comment

0 Comments